PGS. TS. Nguyễn Ngọc Oanh nhận định, mạng xã hội tự bản chất là một xã hội thu nhỏ, đa dạng về thành phần, quan điểm và trình độ nhận thức. Do đó, các phát ngôn trên mạng phản ánh chính trình độ và nhận thức của người dùng.
"Mạng xã hội có hai mặt," ông Oanh phân tích. "Mặt lợi là khả năng kết nối, lan truyền thông tin nhanh chóng, mở ra cơ hội học hỏi và chia sẻ chưa từng có." Ông nhắc lại mục tiêu ban đầu trong sáng của Facebook là kết nối cộng đồng, như được tái hiện trong phim "The Social Network". Tuy nhiên, mặt trái cũng hiện hữu rõ rệt, từ việc thuật toán điều hướng hành vi, khai thác dữ liệu cá nhân, đến nguy cơ trở thành công cụ thao túng cộng đồng như vụ bê bối trong phim "The Great Hack".
PGS. TS. Nguyễn Ngọc Oanh nhấn mạnh: "Vì bất kỳ công cụ nào cũng có hai mặt, điều quan trọng nằm ở cách tiếp cận. Nếu người dùng có nhận thức đúng đắn, biết chọn lọc thông tin và chịu trách nhiệm với hành vi của mình, thì mạng xã hội vẫn có thể là một môi trường tích cực."
Trước câu hỏi về "phản biện văn minh" trên mạng, PGS. TS. Nguyễn Ngọc Oanh chỉ rõ hai nền tảng cốt lõi: tuân thủ pháp luật và phù hợp với chuẩn mực đạo đức xã hội. "Mạng xã hội là một xã hội thực, nơi người dùng phải chịu trách nhiệm về phát ngôn của mình," ông nói. Dù thừa nhận sự tác động của thuật toán, ông cho rằng không thể viện cớ đó để biện minh cho hành vi thiếu chuẩn mực, bởi người dùng đã đồng ý với các điều khoản khi tham gia. Để phản biện văn minh, "mỗi cá nhân cần học cách lắng nghe, tôn trọng sự khác biệt và điều chỉnh hành vi."
Về việc nhận diện chuẩn mực văn hóa chung, ông Oanh cho rằng cần xem xét trong bối cảnh đạo đức xã hội và đặc thù văn hóa từng quốc gia. Ví dụ về việc khen thịt chó, thịt mèo có thể bình thường với người này nhưng lại phản cảm với người khác cho thấy sự đa dạng và đôi khi là trái chiều trong quan điểm. "Từ những ý kiến và phản ứng trái chiều như vậy, dù có phần tiêu cực, người dùng vẫn có thể nhìn lại, điều chỉnh bản thân," ông chia sẻ. Chuẩn mực văn hóa trên mạng không cố định mà liên tục được hình thành và điều chỉnh qua tương tác, phản biện và học hỏi.
Đề cập đến báo cáo Digital Civility Index (DCI) 2020 của Microsoft xếp Việt Nam vào nhóm 5 quốc gia có chỉ số văn minh mạng thấp nhất, PGS. TS. Nguyễn Ngọc Oanh cho rằng kết quả này còn phụ thuộc vào tiêu chí đánh giá, vốn có thể chưa phản ánh trọn vẹn đặc thù văn hóa và thực tiễn sử dụng mạng tại Việt Nam.
Tuy nhiên, ông cũng chỉ ra những nguyên nhân chính dẫn đến thực trạng này: "Giáo dục về đạo đức và văn hóa ứng xử trong môi trường số chưa được chú trọng đầy đủ, cả ở gia đình và nhà trường." Bên cạnh đó, việc thiếu quy chuẩn chung và tâm lý "thế giới ảo không cần trách nhiệm thật" cũng góp phần làm trầm trọng hóa vấn đề.
Hệ quả của tình trạng này, theo PGS. TS. Nguyễn Ngọc Oanh, là rất đáng lo ngại. Việc giới trẻ tiếp xúc thường xuyên với ngôn ngữ mạng thiếu chuẩn mực "đang làm xói mòn sự trong sáng của tiếng Việt," ảnh hưởng đến kỹ năng ngôn ngữ và làm suy giảm nhận thức về giá trị văn hóa truyền thống. "Khi hành vi thiếu chuẩn mực trở thành phổ biến trên mạng, giới trẻ dễ đánh mất giới hạn đạo đức trong giao tiếp đời thực, hình thành thói quen giao tiếp thiếu đồng cảm, thiếu kiểm soát cảm xúc," ông cảnh báo. Sự lệch chuẩn này còn làm phai nhạt các nguyên tắc văn hóa như tôn trọng người lớn, cư xử đúng mực.
Để cải thiện văn hóa ứng xử trên mạng, PGS. TS. Nguyễn Ngọc Oanh nhấn mạnh cốt lõi là sự tôn trọng: tôn trọng người khác, cộng đồng và bản sắc văn hóa dân tộc.
Ở cấp độ cá nhân, ông khuyến nghị người dùng "nâng cao ý thức trách nhiệm với lời nói và hành động của mình trên mạng, tránh chia sẻ thông tin sai lệch, không dùng ngôn ngữ xúc phạm, và tự học hỏi để cải thiện văn hóa giao tiếp số."
Ở cấp độ cộng đồng, các nhóm mạng nên tự xây dựng quy chuẩn ứng xử rõ ràng, tương tự như các diễn đàn lớn đang làm. Nhà trường cần tích hợp giáo dục về ứng xử văn hóa số, và gia đình đóng vai trò định hướng.
Ở cấp quốc gia, PGS. TS. Nguyễn Ngọc Oanh đề xuất tiếp tục phổ biến rộng rãi Bộ Quy tắc ứng xử trên mạng xã hội do Bộ Thông tin & Truyền thông ban hành, kết hợp với các khuyến nghị từ UNESCO về giáo dục công dân số. Đây là nền tảng lâu dài để "xây dựng một không gian mạng an toàn, nhân văn và đậm bản sắc văn hóa Việt."
Cuộc trao đổi với PGS. TS. Nguyễn Ngọc Oanh đã mở ra nhiều góc nhìn đa chiều về văn hóa ứng xử trên mạng xã hội, đồng thời gợi mở những giải pháp thiết thực để mỗi cá nhân và cộng đồng cùng chung tay xây dựng một không gian mạng văn minh và tích cực hơn.
Những tin mới hơn
Những tin cũ hơn
